عده زن و انواع آن
عده زن و انواع آن: عده در اصطلاح فقهی به مدتی گفته میشود که زن باید برای ازدواج مجدد صبر کند. طبق مادۀ ۱۱۵۰ قانون مدنی، عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمیتواند شوهر دیگری اختیار کند. مدت عده به چند مسئله وابسته است. اولین مسئله نوع منحل شدن نکاح است. ممکن است همسرش فوت شده باشد یا از هم طلاق گرفته باشند یا نکاح فسخ شده باشد. از طرفی زمان عده به نوع ازدواج که دائم باشد یا موقت هم بستگی دارد. همچنین بارداری زن مسئلۀ مهم دیگری است که زمان عده او را تحت تأثیر قرار میدهد. فلسفۀ وضع عده برای جلوگیری از اختلاط نسل و احترام به رابطۀ زناشویی سابق است و نگه داشتن عده برای زن حکمی شرعی است.
ازدواج زن در هنگام عده
اگر مدت زمان عده تمام نشده باشد و زن به عقد مرد دیگری دربیاید، آن ازدواج چه دائم باشد چه موقت، باطل است. مخصوصاً اگر عده زن به دلیل طلاق باشد و طلاق رجعی باشد. در قانون طلاق را به دو دسته تقسیم کردهاند. طلاق رجعی و طلاق بائن. البته تقسیمبندیهای دیگری هم وجود دارد. در طلاق بائن در مدت عده، مرد نمیتواند به زن رجوع کند اما در طلاق رجعی، اینگونه است که اگر مرد از طلاق پشیمان شد و زن در عده بود، میتواند به زن خود رجوع کند و بدون نیاز به عقد مجدد با او زندگی کند. حال اگر زنی که طلاق رجعی داده شده، در مدت عده خود باشد و با مرد دیگری ارتباط جنسی برقرار کند به حد زنای محصنه محکوم میشود.
مدت عده زن
همانطور که پیش از این گفته شد مدت زمان عده زن به چند مسئله بستگی دارد. به طور کلی عده به چهار دسته تقسیم میشود که عبارتاند از :عده طلاق، عده فسخ نکاح، عده وفات، عده بذل یا انقضای مدت در ازدواج موقت.
در این بخش به بررسی این چهار دسته و تفاوت مدت عده در آنها میپردازیم:
عده طلاق
مدت زمان عده طلاق طبق مادۀ ۱۱۵۱ قانون مدنی برابر با سه دفعه پاکیزگی یا سه طُهر است. به عبارت دیگر اگر زنی باردار نباشد محاسبات تعداد دفعات عادت ماهیانۀ او به این صورت است که: پاکی اول) چند روز بعد از اجرای صیغۀ طلاق، عادت ماهیانه شود و سپس پاک شود. پاکی دوم) دوباره عادت ماهیانه شود و پاک شود. پاکی سوم) برای بار سوم عادت ماهیانه شود و پاک شود.
در پایان این پاکی که مصادف میشود با شروع عادت ماهیانۀ چهارم، عده طلاق برای این زن تمام و مجوز ازدواج برای او صادر میشود.
اگر فاصلۀ طلاق و عادت ماهیانۀ اول زیاد باشد، همان مدت پاکی یا طُهر اول، عده طلاق محسوب میشود. حال اگر آن زن در هنگام بارداری طلاق داده شود، طبق ماده ۱۱۵۳ قانون مدنی عدهاش را باید تا زمان وضع حمل نگه دارد.
عده فسخ نکاح
طبق مادۀ ۱۱۲۰ قانون مدنی، یکی از راههای انحلال عقد دائم، فسخ نکاح است که با طلاق فرق دارد. فرق فسخ نکاح با طلاق در این است که اگر یکی از زن و شوهر با این ازدواج دچار ضرر و زیان فاحشی شود میتواند تحت شرایطی که در قانون تأیید شده، نکاحش را فسخ کند. در فسخ نکاح تشریفات طلاق وجود ندارد اما عده آن همچون عده طلاق است و سه طُهر است. در صورتی که زن به اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند، عده او سه ماه است و در زن حامله تا وضع حمل است.
عده وفات
طبق ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی، عده زنِ شوهر مرده، اعم از نکاح دائم یا منقطع، چنانچه حامله نباشد، چهار ماه و ده روز است. در این حالت فرقی بین باکره بودن یا نبودن وی نیست.
نکتۀ مهم این است که در صورت حامله بودن، عده وفات تا موقع وضع حمل است، حتی اگر بیشتر از چهار ماه و ده روز به وضع حملش مانده باشد. اما اگر زودتر از این مدت وضع حمل کرد باید تا پایان چهار ماه و ده روز عده خود را نگه دارد.
عده وفات برای احترام به متوفی و جلوگیری از اختلاط نسل است که قانون مدنی از نظر عادت اجتماعی، رعایت آن را لازم دانسته است.
فوت درحالت عده بائن و رجعی
هرگاه شوهر در مدت عده طلاق بائن یا فسخ نکاح بمیرد زن، آن پس از پایان آن عده میتواند شوهر جدید اختیار کند. اما اگر شوهر در مدت عده طلاق رجعی بمیرد، عده طلاق قطع میشود و زن از تاریخ فوق، عده وفات را نگاه میدارد.
باید توجه داشت که برابر ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی، نگهداری عده طلاق و فسخ نکاح بر زوجۀ غیرمدخوله (باکره) و زن یائسه واجب نیست، اما عده وفات در تمامی حالات واجب و زن ملزم به نگهداری آن است.
زنی که شوهرش غایب یا مفقودالاثر باشد و حاکم او را طلاق داده باشد، باید از تاریخ طلاق، عده وفات نگاه دارد. در این حالت، با وجود آنکه زن عده وفات نگه خواهد داشت، طبیعت آن را باید «عده طلاق» دانست و زن مطلقه رجعیه است. با ظهور غایب، زن مستحق دریافت نفقه بوده و احکام توارث، بین وی و غایب جاری میشود.
عده بذل یا انقضا مدت در ازدواج موقت
بذل مدت و انقضای مدت از جمله روشهای انحلال عقد موقت است. بذل مدت به این معناست که مرد مدت باقیمانده از ازدواج موقتش را به زن ببخشد و آن را بذل کند. انقضای مدت هم در صورتی است که مدت زمان عقد موقت به اتمام رسیده باشد. در هر دو حالت، زن از بند ازدواج موقت رها میشود اما از همان تاریخ باید عده نگه دارد. مدت زمان عده در انقضای مدت و بذل مدت، دو طُهر است. اگر زن در زمان بذل مدت یا انقضای مدت باردار شود مدت زمان عده او تا زمان وضع حمل است. عده انقضای مدت و بذل مدت برای زنی که با وجود شرایط سنی عادت زنانگی ندارد چهلوپنج روز است.
برای دریافت اطلاعات بیشتر دربارۀ عده زن و انواع آن، با موسسۀ حقوقی البرز در ارتباط باشید .