نوشتن وصیت نامه به چه صورت است؟
هنگامی که نام وصیتنامه (به انگلیسی Last Will and Testament) را می‌شنویم ناخودآگاه به مرگ فکر می‌کنیم در صورتی که اگر زاویه دیدمان را نسبت به آن تغییر دهیم می‌توانیم کارکردهای مثبت آن را در زندگی مشاهده نماییم، تلاش کنیم تا بهترین چیزها را از خود به یادگار بگذاریم و زندگی را نه مقطعی و کوتاه مدت بلکه در یک تداوم بی‌انتها در نظر داشته باشیم. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله قصد داریم تا به چیستی وصیتنامه و ضرورت آن در زندگی بپردازیم.
وصیتنامه چیست؟
به عبارتی وصیتنامه سندی است که به وسیله آن فرد برای امور شخصی، شرعی و مالی خود بعد از مرگ تعیین تکلیف می‌کند. نوشتن وصیتنامه امری مستحب است، اما در صورتی که شخصی بخواهد برای مشخص کردن وضعیت امور جاری خود بعد از مرگ به تنظیم وصیتنامه بپردازد، ابتدا باید از شرایط قانونی تنظیم وصیتنامه آگاهی داشته باشد تا وصیت او طبق قانون انجام شود.
انواع وصیت و ماهیت حقوقی آنها
وصیت تملیکی: وصیت تملیکی عبارت است از «کسی عین یا منفعتی را از مال اعم از منقول یا غیرمنقول خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند».
نکته: این وصیت پس از ایجاب، نیازمند قبول می‌باشد، یعنی انجام وصیت نیازمند به قبول کردن و پذیرفتن مسئولیت از جانب فرد مجری خواهد بود. در این خصوص ماده ۸۲۷ ق.م. مقرر داشته: «تملیک به‌موجب وصیت محقق نمی‌شود مگر با قبول وصیت شونده پس از فوت وصیت کننده» پس باید گفت ماهیت این نوع وصیت به عقد نزد است.
وصیت عهدی: وصیت عهدی عبارت است از اینکه «شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌نماید».
نکته: در حقیقت وصیت عهدی ماهیت وکالت دارد؛ بنابراین معلق به فوت است و در این وصیت قبول شرط نیست؛ بنابراین وصی (کسی که به موجب وصیت عهدی ولیّ بر مورد ثُلث یا بر صغیر قرار داده می‌شود نامیده می‌شود) می‌تواند مادام که وصیت‌کننده زنده است وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت وصیت‌کننده رد نکرد بعد از آن حق رد نخواهد داشت اگر چه جاهل بر وصایت بوده باشد.
انواع وصیتنامه و قواعد حاکم بر آن
در قانون سه شکل از نوشتن وصیتنامه قابل پذیرش در دادگاه‌ها است. این سه نوع عبارت‌اند از:
نوشتن وصیت نامه خودنوشت
در قانون امور حسبی وصیتنامه خود نوشت وصیتی است که: «تمام وصیتنامه به خط وصیت‌کننده باید نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط خود وصیت‌کننده باشد و همچنین توسط وی امضا شده باشد.» این وصیتنامه در واقع سندی عادی است، لذا وارثان وصیت‌کننده و یا کسانی که در مقابل آن قرار می‌گیرند، می‌توانند در اصالت سند تردید کنند. در این شرایط بر عهده مجری وصیت است تا انتصاب وصیتنامه را به شخص وصیت‌کننده ثابت نماید و در این را تابع قواعد عمومی می‌باشد.
اعتراض به تاریخ وصیتنامه خودنوشت
در موردی که اصالت وصیتنامه محرز باشد؛ ولی به درستی تاریخ آن اعتراض شود، مدعی کسی است که تاریخ را برخلاف ظاهر نادرست می‌‌داند و باید آن را در دادگاه ثابت کند. در این دعوا شهادت به تنهایی نمی‌تواند کافی باشد (ماده ۱۳۰۹ قانون مدنی) و مدعی باید با استناد اقرار موصی یا استنادات دیگر غلط بودن تاریخ را ثابت کند.
نوشتن وصیت نامه رسمی
مطابق با ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی: «ترتیب تنظیم وصیتنامه رسمی و اعتبار آن به صورتی است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر می‌باشد» لذا در حقوق ما، وصیتنامه رسمی تشریفات خاص ندارد و همچون سایر اسناد رسمی تنظیم می‌گردد به تکلیف ماده ۲۲ آیین‌نامه قانون ثبت اسناد و املاک، مفاد وصیت در سند مالکیت قید و خلاصه آن به دفتر املاک فرستاده می‌شود؛ ولی این خلاصه در دفتر املاک ثبت نمی‌شود، مگر بعد از فوت وصیت‌کننده و احراز اینکه اختلافی در بین نیست. (مواد ۵ و ۶ آیین‌نامه ماده ۲۹۹ ق امور حسبی)
نکته: اعتبار وصیتنامه رسمی همچون سایر اسنادی است که در دفاتر اسناد رسمی ثبت می‌گردد. (ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی) بنابراین، موضوع وصیتنامه چه در خصوص مال منقول باشد و چه مال غیر منقول، بدون اینکه نیازی به حکمی از سوی دادگاه باشد، قابل اجرا است. (مواد ۹۲ و ۹۳ قانون ثبت) همچنین تمام محتویات و امضاهای مندرج در آن رسمی بوده و تنها می‌توان در برابر آن ادعای جعل کرد. (ماده ۱۲۹۲ قانون مدنی و ماده ۷۰ اصلاحی قانون ثبت)
نوشتن وصیت نامه سری
در قانون امور حسبی (امور غیر ترافعی) وصیتنامه سری تعریف نشده است، اما از جمع مواد ۲۷۹ و ۲۸۰ می‌توان نتیجه گرفت که: «وصیتنامه سری، وصیتی است که توسط وصیت‌کننده امضا و مهر و موم می‌گردد و در ادارات ثبت محل سکونت او یا در محلی که در آیین‌نامه وزارت دادگستری تعیین شده است، به امانت قرار داده می‌شود.» بنابراین وصیتنامه سری ترکیبی از دو وصیتنامه خود نوشت و وصیتنامه رسمی می‌باشد. توجه داشته باشید که ضرورتی ندارد که وصیتنامه سری به خط وصیت‌کننده باشد و تنها کافی است که او این وصیتنامه را امضا کند. (ماده ۲۷۰ قانون امور حسبی)
با این وجود هر زمانی شخصی که توانایی سخن گفتن نداشته باشد و بخواهد وصیتنامه سری تنظیم نماید باید آن را به خط خود نوشته و امضا کند و در حضور مسئول دفتر رسمی روی نوشته خود بنویسد که «این برگ وصیتنامه است» در این صورت مسئول دفتر نیز باید روی وصیتنامه و یا لفافی که وصیتنامه در آن قرار می‌گیرد، بنویسید که عبارت مزبور را وصیت‌کننده در حضور او نوشته است. (ماده ۸۰۲ قانون امور حسبی)
ویژگی‌‌های ذاتی وصیت
مطابق با تعریف وصیت در قانون مدنی، سه صفت مهم و ذاتی برای این عمل حقوق گفته می‌شود که عبارت‌اند از:
- تعلیق به فوت: وصیت برای پس از فوت وصیت‌کننده انشاء می‌شود.
- تملیک: تملیک مستقیم وصیت‌کننده به است و نمی‌تواند در برابر عوض قرار گیرد و وصیت را به‌صورت معامله معوض درآورد.
- قابلیت رجوع: قانون مدنی در مواد ۸۲۹ و ۸۳۸ به اختیار وصیت‌کننده در رجوع از وصیت تصریح کرده است.
وصيت‌كننده هنگام تنظيم وصيت‌‌نامه باید به چه نکاتی توجه كند؟
- وصیت کردن در خصوص موضوعاتی همچون مواد مخدر باطل است زیرا چیزی که وصیت می‌شود باید منفعت عقلانی و ارزش مادی داشته باشد و همچنین غیر مشروع نباشد. مانند وصیت‌کردن یک قطعه زمین، وصیت‌کردن برای مشروبات الکلی نیز به دلیل غیر مشروع بودنشان باطل است.
- آنچه وصیت می‌شود باید قابلیت نقل و انتقال و معامله داشته باشد، طبق این قاعده نمی‌توان اموال موقوف را وصیت نمود.
- مالی را که در آینده به وجود می‌آید را می‌توان وصیت نمود مانند میوه درختی را که بعداً ثمره می‌دهد را می‌شود وصیت کرد.
- وصیت‌کننده باید دارای کمال (عقل و بلوغ) باشد و از روی اختیار وصیت نماید (وصیت شخص مُکره صحیح نیست).
- در تنظیم وصیتنامه شخص باید بداند که بعضی از واجبات را مانند حج واجب شده و بدهکاری حقوقی همچون خمس و زکات و مظالم که ادا کردن آنها واجب است باید از اصل مال پرداخت نماید.
- وصیت‌کننده نمی‌تواند وراث را از همه‌ی ارث محروم نماید؛ شخص وصیت‌کننده نمی‌تواند تمام اموال خود را به یک نفر ببخشد یا یک یا چند نفر از وراث خود را از ارث محروم کند و در صورتی که چنین کاری انجام دهد وصیتنامه وی فقط تا ثلث اموالش صحیح و نافذ خواهد بود.
از اینکه در این نوشتار تحت عنوان نوشتن وصیت نامه با ما همراه بودید متشکریم. در صورت دریافت مشاوره حقوقی از گروه وکلای البرز می توانید با ما تماس حاصل فرمایید.
