جرم سقط جنین و مجازات آن-سقط جنین از نظر لغوی به مفهوم خارج کردن یا انداختن جنین و به عبارتی جامع تر از بین بردن کامل جنین قبل از موعد مقرر بارداری است.
سقط جنین در شرع و اسلام از هر بعدی رد شده است و نه تنها در اسلام به صورت کامل نهی شده بلکه گناه هم خوانده شده است.
جرم سقط جنین در قانون مجازات اسلامی
چنانچه سقط جنین از زمان شکل گیری نطفه در رحم مادر تا پایان رشد کامل و زمان اعلام شده برای خارج شدن از رحم که پایان بارداری است صورت گیرد، سقط جنین است. هر عمل یا اتفاقی با اختیار و در حالت غیر طبیعی صورت بگیرد تا جنین عمدا از بدن مادر جدا شود و از شرایط رشد ساقط شود و دیگر امکان حیات نداشته باشد سقط انجام شده است و مرتکب، مستوجب کیفر است.
مطابق قانون مجازات اسلامی اگر شخصی به صورت تعمدی و آگاهی به وسیله ضرب یا آزار و اذیت زن باردار موجب سقط جنین وی گردد این رفتار جرم سقط جنین محسوب می شود. همچنین اگر ماما یا پزشک و یا دارو فروش اقدام به تهیه وسایلی برای سقط جنین نمایند و یا اقداماتی را برای تسهیل سقط جنین فراهم نمایند ، به مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم می شوند.
زمانی جرم سقط جنین محقق می شود که جنین زنده خارج نشود ولی چنانچه آزار اذیت زن و یا حتی ایراد ضرب جرح باعث وضع حمل قبل از موعد شود ولی جنین زنده متولد شود و زنده بماند، جرم سقط جنین تحقق پیدا نمیکند.
عناصر تشکیل دهنده جرم سقط جنین عمدی
جرم سقط جنین نیز مانند سایر جرائم دارای عناصر تشکیل دهنده جرم می باشد.
عنصر قانونی جرم سقط جنین
عنصر قانونی جرم سقط جنین در مواد ۶۶۲ و ۶۲۳ و ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده است.
عنصر مادی جرم سقط جنین
- حامله بودن زن یا وجود جنین : جرم سقط جنین از زمره جرایم مقید محسوب می شود. لذا، برای تحقق جرم سقط جنین وجود جنین و باردار بودن زن شرط می باشد. چنانچه زن باردار نباشد جرم محقق نمی شود. چنانچه در اثر صدمه چیزی از زن ساقط شود که پزشک در تشخیص باردار بودن آن تردید داشته باشد، در این صورت جرم سقط جنین تحقق پیدا نمی کند.
- رفتار مرتکب : رفتار مرتکب در جرم سقط جنین هم به صورت فعل است و هم به صورت ترک فعل انجام می شود. بنابراین، ارتکاب هر فعلی که در نهایت منجر به سقط جنین شود می تواند رکن مادی این جرم باشد، در نتیجه این جرم هم با فعل مثبت و هم با ترک فعل محقق می شود.
عنصر معنوی جرم سقط جنین
- سوء نیت عام : یعنی اینکه مرتکب جرم عالم به باردار بودن زن باشد، یعنی اگر مرتکب جاهل به باردار بودن زن باشد، جرم سقط جنین محقق نشده است. مانند اینکه پزشک بدون اطلاع از حامله بودن زن دارویی را تجویز کند که منجر به سقط جنین شود.
- سوء نیت خاص : مرتکب جرم سقط جنین باید نه تنها باید در انجام آن عامد باشد، بلکه باید خواستار نتیجه مجرمانه یعنی سقط شدن فرزند نیز باشد. به عنوان مثال چنانچه پزشک از باردار بودن بیمار مطلع باشد ولی بر اثر سهل انگاری دارویی را تجویز نماید که منجر به سقط جنین شود، در این حالت نمی توان پزشک را به جرم سقط جنین عمدی تحت تعقیب قرار داد.
وسایل شکل گیری جرم سقط جنین
- سقط جنین ممکن است با استفاده از وسایل فیزیکی باشد. هر گاه سقط جنین به وسیله فیزیکی صورت گیرد اعم از اینکه موجب آزار و صدمه شخص شود و یا با استفاده از ابزاری جهت از بین بردن جنین باشد باید شخص به کیفر خود برسد (اعم از قصاص یا دیه طبق قانون مقرر).
- ممکن است سقط جنین به روش شیمیایی یعنی با استفاده از دارو باشد که قابل بررسی است. در این بحث هر دارو و موادی را شامل نخواهد شد، زیرا همه آنها زیر مجموع جرم نیستند، لذا باید استفاده از هر مورد نهایتا محرز و ثابت شده باشد که سقط از آن راه انجام شده که در قانون ذکر شده و مطابق قانون برخورد خواهد شد.
موارد مجاز سقط جنین
بر اساس مصوبه ای که در سال ۸۱ صادر و به تصویب مجلس رسید در صورتی که بیماری مادر با تهدید جانی مادر توأم باشد یا بیماری جنین که پس از ولادت موجب حرج والدین یا طفل می شود مانند عقب افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن، با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تائید پزشکی قانونی قبل از ولوج روح با رضایت زن و شوهر می توانند اقدام به سقط جنین نمایند و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. مطابق قانون سقط جنین این موارد، فقط شامل موارد محدودی می باشد و نیاز به تایید پزشک متخصص و پزشک قانونی می باشد و خارج از آن مجازات جرم سقط جنین را به دنبال دارد.
مجازات سقط جنین
- سقط جنین ممکن است به صورت فیزیکی و یا با استفاده از ابزار جراحی باشد مانند کورتاژ یا اینکه ممکن است به وسیله ضربه و یا صدمه باعث سقط جنین شود که قانونگذار برای هر کدام از این روش ها مجازات سقط جنین را درنظر گرفته است. مجازات سقط جنین بر اساس میزان صدمه وارده تعیین می شود.
- اگر سقط جنین به وسیله افرادی مانند مادر، پزشک ، شوهر زن حامله و یا هر فردی که تخصص ندارد باشد در قانون برای آن مجازاتی جداگانه در نظر گرفته است . طبق ماده ۶۲۲ قانون مجازات هر شخص غیر متخصص که به وسیله ضرب و جرح و آزار و اذیت زن باردار موجب سقط جنین وی گردد، مجازات سقط جنین برای مرتکب علاوه بر دیه یا قصاص شامل یک تا سه سال حبس است. و طبق ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی اگر فرد غیر متخصص به وسیله استعمال ادویه یا وسایل دیگری موجبات سقط جنین زن باردار گردد، به حبس از سه تا شش ماه محکوم می شود، مگر اینکه اثبات شود که اقداماتش برای حفظ جان مادر بوده است و لی در هر صورت مطابق قانون محکوم به پرداخت دیه می شود.
- به موجب ماده ۶۲۴ قانون مجازات هرشخص دارای تخصص چه طبیب باشد چه ماما و چه فردی داروفروش موجب سقط جنین شود، یا اینکه این اشخاص درسقط جنین مباشرت داشته باشند مطابق قانون مجازات سقط جنین با او برخورد خواهد شد که مجازات آن دو تا پنج سال حبس و پرداخت دیه می باشد.
- اگر سقط جنین توسط مادر انجام شود طبق ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی هرگاه زن باردار جنین خود را، در هر مرحله‌ای که باشد، به عمد، شبه عمد یا خطاء از بین ببرد یعنی مادر مباشر جرم باشد در این صورت دیه جنین، حسب مورد توسط مرتکب یا عاقله او پرداخت می‌شود. ولی چنانچه وجود جنین برای بقای مادر خطرات جانی داشته باشد در این صورت به منظور حفظ جان مادر جنین سقط می شود و دیه ثابت نمی‌شود.
- در صورتی که سقط جنین ناشی از ضرب و جرح عمدی باشد ولی مرتکب قصد انجام جرم سقط جنین را نداشته باشد،شخص را نمی توان به جرم سقط جنین عمدی محکوم کرد ولی مطابق مقررات باید دیه را بپردازد.
فتوای فقها درباره سقط جنین
- برخی از علما از جمله حضرت امام خمینی(ره) و آیت‌الله اراکی و آیت‌الله گلپایگانی سقط جنین را مطلقاً حرام می‌دانند مگر اینکه ادامه حاملگی برای جان مادر خطر داشته باشد که فقط در صورتی که روح در جنین دمیده نشده، سقط را جایز می‌دانند.
- اگر ادامه حاملگی برای مادر ضرری نداشته باشد و مادر فرزندش را ساقط کند، مرتکب فعل حرام شده و باید دیه جنین را بپردازد. توضیح اینکه از این دیه چیزی به خود مادر به عنوان ارث نمی‌رسد.
- اگر پزشک تشخیص دهد که اگر جنین به دنیا بیاید دارای عقب ماندگی ذهنی یا نقص عضو است حضرات آیات امام خمینی(ره) و اراکی و گلپایگانی اجازه سقط را نداده‌اند.
- درموردی که پزشک تشخیص دهد که یکی از دو نفر (مادر و جنین) در موقع تولد خواهند مرد، اگر قبل از چهارماهگی جنین و حلول روح در جنین باشد سقط جنین را برای حفظ جان مادر جایز دانسته‌اند ولی امام خمینی(ره) بعد از دمیدن روح در جنین ارجحیتی برای حفظ جان یکی بر دیگری (یعنی جان مادر و جنین) قائل نیست و معتقدند که اگر علم به تلف شدن هر دو است و امکان حفظ یکی است، مورد باید با قرعه مشخص شود.
- اگر جنین سقط شده، دوقلو یا چندقلو باشد در ازای هرکدام دیه جداگانه واجب می‌شود.
- درجایی که اجازه سقط داده شده، اذن مادر یا پدر یا ولی جنین برای اسقاط جنین وقتی علت سقط برای حفظ جان مادر باشد، لازم نیست.
- علمای یاد شده در کلیه موارد چه سقط جنین عمدی باشد و چه شبه عمد و چه خطایی فقط پرداخت دیه را ثابت می‌دانند و مجازات قصاص را در مورد جرم سقط جنین رد می‌نمایند.
- طبق نظر دیگر علما هم سقط جنین مطلقاً حرام بوده و سقط جنین قبل از چهارماهگی و حلول روح با اثبات ضرر و خطر جانی برای مادر جایز است.
- بعد از چهارماهگی و حلول روح مطابق نظر همه علما(حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و حضرات آیات بهجت، زنجانی، تبریزی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی و موسوی اردبیلی) به جز آیت‌الله تبریزی و موسوی اردبیلی، به هیچ وجه سقط جنین جایز نیست.
- حضرات آیات تبریزی و موسوی اردبیلی قائلند که در صورت ضرر و خطر جانی برای مادر، سقط جنین حتی بعد از دمیده شدن روح نیز بلااشکال است.
